Zengezur’a alternatif Aras Koridoru

Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarını kurtarmasından sonra Ermenistan’la sürdürdüğü görüşmelerde henüz nihai bir anlaşmaya varılamadı. Ermenistan Başbakanı Paşinyan yaptığı açıklamalarla barışa hazır gibi görünse de ülkesinin içindeki “Karabağ Klanı”nın sert tutumunu giderebilmiş değil. Erivan’ın Fransa, Yunanistan ve Hindistan tarafından silahlandırılması, diasporanın kışkırtıcı söylemi ve Ermenistan iç mevzuatındaki engeller barışı güçleştiriyor. Bilhassa Karabağ’ı Ermenistan’ın parçası olarak kabul eden Bağımsızlık Beyannamesi’ne atıf yapan anayasal hükümlerin değiştirilmesi yakın gelecekte pek mümkün gözükmüyor.

 

Rusya’nın beklenmedik bir karar alarak Karabağ’daki barış gücünü, öngörülen tarihten önce çekmeye karar vermesi, Ermenistan’ı bugün olduğundan daha seri davranmaya sevk etmek için atılmış bir adım olarak değerlendirilebilir. Fakat ABD’nin ve bazı AB ülkelerinin barış konusundaki isteksizliği işi yokuşa sürüyor.

 

Bakü-Erivan hattında görüşmeler yavaş ilerlerken, Azerbaycan işgalden kurtardığı topraklarındaki imar çalışmalarını yoğun şekilde sürdürüyor. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından Karabağ’daki vilayetlere atanan özel temsilcilerin koordinasyonunda hayata geçirilen projeler başta Şuşa, Laçın, Zengilan, Fuzuli, Ağdam ve Kelbecer olmak üzere tüm Karabağ’ın tarım, turizm ve ticaret alanına dönüştürülmesini hedefliyor. Bir yandan Ermenistan işgali sırasında yerlerinden edilen Azerbaycanlıların dönüşüne hız verilirken, diğer yandan da Azerbaycan’ın fosil yakıtlar dışındaki ekonomi kalemlerine katkı yapacak devasa adımlar atılıyor. Bu yılın kasım ayında Azerbaycan’ın ev sahipliğini yapacağı BM İklim Zirvesi (COP-29) öncesinde Azerbaycan, sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle tam uyumlu bir Karabağ modelini planlı şekilde yükseltiyor. Geçen sonbahardaki anti-terör operasyonu ile ayrılıkçı çetelerin elinden kurtarılan Hankendi’de de büyük bir imar faaliyeti var. Ermeni işgali sırasında yapılan binaların yerini yeni yapılar alırken, Karabağ’daki tüm yerleşim birimlerini birbirlerine ve Azerbaycan’ın diğer şehirleriyle bağlayacak yeni yollar inşa ediliyor.

 

Azerbaycan’ın Nahçıvan topraklarıyla bağlantısını temin edecek Zengezur Koridorunun akıbeti ise şimdilik belirsiz. Zengezur Koridoru sadece Azerbaycan’ın iç ulaşımı için değil, Çin’den başlayarak Orta Asya-Azerbaycan-Türkiye güzergâhıyla Avrupa’ya uzanacak Orta Ticaret Yolu için de hayati önem taşıyor. Ukrayna savaşı sebebiyle kuzey, Orta Doğu gelişmeleri sebebiyle de güney güzergâhlarının riskli hâle gelmiş olması Orta Yolu çok daha önemli hâle getirdi.

 

Zengezur’un açılmasını zorlaştıran üç temel problem var: İlk olarak, Ermenistan’ın barış konusunda yavaş davranması ve Sovyet döneminden kalma demir yolu hattını yenilemek için hiçbir adım atmaması. İkincisi Çin’in ticaret yolunu etkisizleştirmek isteyen Hindistan’ın Ermenistan’la kurmuş olduğu yeni ilişki. Üçüncüsü ise Türkiye’nin Türk dünyasıyla bağlantısını kesmek ve bölgedeki nüfuzunu azaltmak için Fransa’nın sergilediği tutum.

 

Azerbaycan geçen sonbaharda İran’la vardığı mutabakat çerçevesinde, Zengezur Koridoruna alternatif bir güzergâhı hayata geçirmek için harekete geçti. Aras Koridoru olarak adlandırılan projeye göre, Azerbaycan’ın Karabağ topraklarıyla İran arasında sınırı oluşturan Aras Nehri üzerinde iki köprü inşası planlanıyor. Bunlardan Karabağ-İran bağlantısını temin eden köprünün yapımına başlandı. Buradan yaklaşık 30 kilometrelik bir yol İran-Nahçıvan sınırına kadar Aras Nehri'ne paralel olarak devam edecek. Oradan da başka bir köprü ile yolun Azerbaycan’ın Nahçıvan topraklarına bağlanması hedefleniyor. Tüm projenin 2026’da tamamlanmasıyla, Zengezur Koridorunu bypass edecek bir demir yolu güzergâhı kullanıma açılmış olacak. Daha sonra bu yol Türkiye’nin demir yolu sistemine bağlanacak.

 

İlk bakışta hızla gerçekleştirilebilecek bir proje olarak görünse de Aras Koridoru da kendi içinde birtakım zorluklar barındırıyor. Azerbaycan’ın öncelikli alternatifi Zengezur Koridorunun açılması. Türkiye de İran’ın kontrolündeki Aras Koridoru yerine Zengezur Koridorunun işler hâle getirilmesini tercih ediyor. Elbette bu Ermenistan’ın Türkiye ve Azerbaycan’la ilişkilerini düzeltmek için ciddi adımlar atmasına bağlı. Bu hattın açılması, bir transit ülke hâline gelecek olan Ermenistan ekonomisine de önemli katkılar verecek. Bakü ve Ankara ile iyi ilişkiler kurması hâlinde Erivan’ın bölgesel barış ve istikrarın kalıcı hâle getirilmesinde rol oynamasına yol açacak...

 

Diğer taraftan ABD Aras Koridoruna net bir şekilde karşı çıkıyor. Her ne kadar Vashington’un bunu engellemeye yeterli bir yaptırım gücü bulunmasa da Paşinyan’ı barış masasından uzaklaştırmak için bazı adımlar atabileceği gözden kaçmamalı. Son olarak, İran Aras Koridorunun güzergâhını kendi öncelikleri doğrultusunda belirlemeye çalışıyor. Bu ise projenin çok yavaş ilerlemesine yol açıyor.

 

Türkiye ve Azerbaycan gerek Ermenistan’la normalleşme süreçleri gerek Zengezur ve Aras Koridorları konusunda tam bir görüş birliği içinde çalışmaya devam ediyorlar. Ankara, Azerbaycan-Ermenistan barış antlaşması yapılmadan, Ermenistan’la ayrı bir anlaşmaya gitmeyeceğini zaten çeşitli vesilelerle ilan etmişti. Aynı durum Azerbaycan için de geçerli. Türkiye ile Azerbaycan arasında tesis edilmiş olan kardeşlik hukukunun sarsılmasına bundan sonra ne Ankara ne de Bakü izin verir.