Prof. Dr. Emre Alkin

Günümüz Türkiye’sinde bakkal, manav, kasap, kuru yemişçi ve hatta fırınların yerini alan ve binlerce mağaza zinciri ile ülkenin en ücra köşesine ulaşan Discount Zincir Marketler ve Ulusal Zincir Marketler ev tüketimi hatta yiyecek içecek sektöründe faaliyet gösteren hizmet işletmelerinin en büyük tedarikçisi olmuş durumda. 

Sanıyorum 4 ya da 5 yaşındaydım. O zamanlar Yeniköy’den denize girilirdi. Bahsettiğim dönem 1970’ler. Rıhtımdan herkes denize atlar, tertemiz Marmara’da yüzerdi. Annem babam ve ben o gün mayoluyduk. Ben denize atlayayım dedim. Annem de atla o zaman dedi. Atladım, tabii ki yüzme bilmediğim için başladım çırpınmaya. Yanımdan geçen bir lastik bota tutundum. Tüm olan biteni annem ve babam suya atlamaya hazır bir şekilde takip ettiler. Ancak tutunduğum bot beni kıyıda inmek istediğim yere değil, daha uzak bir yere götürdü. Kıyıya yanaştı, ben de annemlerin yanına kadar epeyce yürümek zorunda kaldım. Yani bilinçsiz şekilde suya atladığım noktaya tekrar geri döndüm. Hem de meşakkatli bir yoldan...

Kim bilir bu köşede kaç defa "doğru bilgi olmadan doğru analiz olmaz" diye tekrarladım. Sayısını hatırlamıyorum. Bazı gelişmelerin bir anda ortaya çıktığını düşünenler için kim bilir kaç defa "cross check" yani çapraz sorgulama yapmıyorsunuz diye tekrar ettim. Mesela sıcak çatışmaların bir anda ortaya çıkmadığını, ülkelerin silahlanmaya ayırdıkları kaynağın bir yıldan diğerine hızla artmasının hayra alamet olmadığı konusunda sayısız yazı ve analizim var. 

Öncelikle şunu belirterek başlayayım: İran'ın çok etkili bir ordusu yok. İran'ın bugüne kadar kullandığı en önemli silah diplomasi oldu. Ayrıca bölgede MOSSAD kadar etkin bir SAVAK örgütü var. İsrail ve İran gizli servisleri bölge ülkelerinde sürekli operasyon yapar, etrafı sürekli karıştırırlar.

Siyaset her önüne gelenin yapacağı bir iş olmadığı gibi, iyi niyetli dostların düşündüğü gibi, tamamen iyi okumuş kişilerin görev almasıyla bir ülkeyi anında düzeltecek bir formül hiç değil. Her işte olduğu gibi siyaset de öğretimin yanında vicdan, egodan arınmışlık, vatan sevgisi, insan sevgisi, doğa sevgisi, akıl ve basiret gibi unsurları da içermelidir.

Türkiye'de iktidar partisinin 2015 genel seçimlerinden sonra ikinci kez yaşadığı tecrübenin sebebini birçok açıdan incelemek mümkün. Elbette her şeyin başı ekonomi. Hepimizin zaman zaman itiraz ettiği ama 2018 yılından itibaren ısrarla uygulanan "anti-ortodoks politikanın" faturasını, bugün vatandaşa ödetmeye kalkan yaklaşım belki de seçimin belirleyicisi oldu. 

Duymaktan hiç hoşlanmadığım ama dünyanın neresine gidersek gidelim sadece vatandaşın en çok sevdiği yaklaşımlardan biridir bu. 

Birçok ülkenin vatandaşı, tasarrufları değer kaybetmesin diye dolar, avro ya da altın almak gibi konvansiyonel davranışlar sergiliyor. Bu durum bir kısım finansal okuryazarlık eksikliğinden bir kısım da “kazanan taktik değiştirilmez” mantığından kaynaklanıyor. Acaba dolar, avro ve altın yatırımı kazandıran taktik mi?

Gelişmekte olan ülkelerin en büyük takıntısı paralarının değerini korumak. "Güçlü ülkenin güçlü parası olur" mantığıyla hareket ederek, işi tersinden halletmeye çalışırlar.

Çeyrek milyon civarında sosyal medya takipçim olduğu gibi ben de binlerce kişiyi takip ediyorum. Sadece kendi ülkemde değil, dünyanın birçok yerindeki kıymetli dostlarımı ve hiç tanımadığım analiz ve uzmanları, ayrıca meslektaşlarımı takip etmekteyim

Yabancı sermaye, tasarrufları ihtiyaçlarını karşılayacak yatırımlar için yetersiz olan bir ülke için borçlanmaktan daha tercih edilir bir kaynak. Elbette bu kaynağı getirmenin şartları var. 

Ekonomilerin büyüme, enflasyon ve işsizlik gibi dertlerinden başımızı kaldırıp diğer gelişmelere bir göz atmak arada faydalı oluyor. Ancak başımızı kaldırdığımızda gördüklerimiz de bizi pek mutlu etmiyor. 

Ekonomi tek denklemli ve eşanlı bir şekilde değerlendirilemez. Çünkü çok denklemli ve dinamiktir. "Ekonomiye Giriş" için verilen kitabi bilgiler, sebep-sonuç ilişkileri birbirine karışmış olan iktisadi hayatı daha rahat anlayabilmek için üretilmiştir.

Âdettir, her yılın sonunda bir sonraki yıl için beklentiler seslendirilmeye başlar. Ben ise kendi adıma "azıcık sabırlı ol, ortalık aydınlansın" prensibini benimsedim. Çünkü yılın ilk ayını geride bırakmadan, yılın tamamı hakkında fikir üretmenin doğru olmadığını düşünürüm. 

Dünya nüfusu giderek yaşlanırken, 65 yaş üzerindeki nüfusun 5 yaşından küçük nüfusa üstünlük sağlamış olduğunu görüyoruz. Bir yandan ömür uzuyor diğer taraftan, yaşlananların ağırlıkta olduğu nüfus su kenarlarına toplanıyor. Bir yanda küresel ısınma ve suların 10 yıl içinde yükseleceği gerçeği, diğer tarafta aktif çalışma yaşamını bırakıp deniz veya okyanus kıyısında hayatının geri kalanını yaşamak isteyenlerin gerçeği. Ancak olumsuzluk bununla da kalmıyor. 

Çoğu zaman ekonomistler ve finansçılar birbirine karıştırılıyor. Ekonomistler tarihsel gerçekler ışığında mevcut durumu değerlendirip, gelecek için senaryolar ve muhtemel sorunlar için çareler üretir. İdeal olanın yanında mümkün olanın ne olduğunu söyler. Siyasi ve sosyal gelişmeleri göz ardı etmez. Büyümeden çok kalkınmayı gözetir.

Geçenlerde Topkapı Üniversitesi'nin Gastronomi Merkezi olan USLA Kampüsü'nde dünya mutfağının en güzel örneklerini tatmak için hem dış ticaret ve ekonomi hem de dış siyaset uzmanlarıyla bir araya geldik. Ortak görüş küresel ticaretin ciddi bir risk altında olduğu ve bunun taşımacılık fiyatlarına nihayetinde enflasyona olumsuz etkisi olacağıydı. Ağzımızın tadını bozmadan meseleyi derinlemesine ele almaya çalıştık.

Özgür irade ile pekiştirilmiş demokrasi doğal olarak en ideal rejimdir. Böyle bir rejimde insanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ya da hizmetlerin kıtlık ya da bolluğuna göre fiyatlama yapmaları veya pazarlık etmeleri doğaldır. Serbest piyasa olarak adlandırılan bu sürece ya da “aleme” devletin müdahalesi çok gerekmedikçe arzu edilmez. Çünkü müdahaleyi yapan devlet piyasalar üzerindeki gücünü kalıcı şekilde muhafaza etmeyi isteyebilir.

İnsanın iyiye ve kötüye hemen olmasa da makul bir sürede alışma kabiliyeti var.

Geçen yıl aralık ayında gerçekleştirdiğim bir sunumda, 2023 yılı için şu risklerden bahsetmiştim: 1. Enflasyon-Resesyon Gelişmeleri ve Dünya Ticaretine Yansımaları 2. Tedarik Zorlukları ve Tedarik Zincirlerindeki Mecburi Yapılanmalar 3. Sıcak Çatışma veya Savaş